Unitas Tuinwijk
Deurne, Antwerpen, Belgium

Toen de Unitas Tuinwijk ontworpen werd, was Deurne nog een zelfstandige, landelijke gemeente buiten de Antwerpse Brialmontwal. De snelle groei van Antwerpen in de late 19^de en vroege 20^ste eeuw zorgde voor steeds meer inwijking van arbeiders en bedienden, op zoek naar een betaalbare woning. Aristocratische families die eigenaar waren van uitgestrekte landerijen speelden in op deze trend door hun gronden om te vormen tot bouwgronden en er nieuwe straten aan te leggen. Zo nam de bevolking van Deurne tussen de twee wereldoorlogen toe van 15.000 naar bijna 50.000. Samen met de verwoestingen die het gevolg waren van de Eerste Wereldoorlog, zorgde dit voor een groeiende woningnood.

In 1914 kocht de gemeente Deurne het 18^de eeuwse kasteel en een deel (ongeveer 10 hectare) van het bijhorende domein van Boekenberg met de bedoeling er een publiek park van te maken. De overige 20 hectare werd verkaveld. Zo ontstond na de oorlog in vakbondskringen het idee om ten zuidoosten van het park 1000 tot 1500 sociale woningen op te trekken. Toen dat plan door politieke meningsverschillen niet uitgevoerd kon worden, namen Adelbert Kennis en Edward Leonard het initiatief tot de oprichting van een huurderscoöperatief met de bedoeling op dit terrein een nieuwe tuinwijk laten bouwen. Kennis was ondervoorzitter van Unitas, een vereniging van kantoorbedienden met eigen mutualiteit en pensioenkas, vandaar de naam van de wijk. Leonard was bediende bij het fotobedrijf Gevaert, architectuurcriticus en redactiesecretaris van de Bouwgids. Zij werden respectievelijk de eerste voorzitter en de zaakvoerder van de coöperatie.

De Unitas Tuinwijk was geen sociale woningwijk. Vooral nadat de overheid in 1923 de subsidies voor verhuurmaatschappijen schrapte en de huurderscoöperatie omgevormd werd tot een koperscoöperatie, werden de woningen te duur voor arbeidersgezinnen. Dat was een gevolg van de keuze voor het concept van de tuinwijk, met private en gemeenschappelijke groene ruimtes die een niet onaanzienlijk deel van het terrein innemen. En dan is er natuurlijk de architectuur van Edouard Van Steenbergen die resoluut koos voor kwaliteit.

Vier types woningen staan in groepjes te midden van het groen: goed onderhouden voor- en achtertuintjes met zicht op het Boekenbergpark. In de loop van vorige eeuw is er aan de gevels maar heel weinig veranderd, wat getuigt van de kwaliteit van deze architectuur. De vrolijke beschildering van het buitenschrijnwerk heeft soms plaats moeten maken voor saaiere tinten; de kleur van de crépi is niet meer overal dezelfde. Maar de romantische sfeer die uitgaat van het onregelmatige stratenplan met groene ruimtes en licht gebogen vormen, de cottagestijl en de rode pannendaken, heeft niets van zijn aantrekkingskracht verloren.

In de Unitasstraat kijken dubbelhuizen met een verdieping op halve breedte uit over het park;  op het Adelbert Kennisplein hebben ze een grasperk tegenover zich. In de Oudedonklaan hebben de beneden- en de eerste verdieping dezelfde breedte en sluiten de zadeldaken op elkaar aan. Sommige woningen hebben op de gelijkvloerse verdieping één of twee erkers, bij andere ligt het raam van de woonkamer in het vlak van de voorgevel. Deze afwisseling brengt dynamiek in het straatbeeld. Van alle tuinwijken in het Antwerpse is dit misschien de meest stijlvolle, gekoesterd door de overheid en door de bewoners. Oorspronkelijk waren dat eigenaren van de gegoede middenklasse: ambtenaren, bedienden en onderwijzend personeel. 

Zoals ook het geval is in veel Engelse tuinwijken, wordt de eenvormigheid van de (vier types) huizen doorbroken met subtiele variaties in materialen, kleuren en vormen. Dat veronderstelt een aangepast, individueel plan voor elk afzonderlijk huis. De horizontaal ingedeelde vensters met glas-in-loodramen, de schild- en puntdaken en de vele erkers zijn duidelijke verwijzingen naar de Engelse cottage-stijl. De nadruk op horizontale lijnen, het speelse gebruik van bakstenen en de vlak in de gevel geplaatste raamkozijnen wijzen op invloed van de Nederlandse nieuwe zakelijkheid.