New Lanark
Nieuw Lanark, United Kingdom
De Schotse fabrieksstad New Lanark is een vroeg voorbeeld van een geplande nederzetting en kan worden gezien als een mijlpaal in de historische ontwikkeling van stedenbouw. Het toonde aan dat het mogelijk was om een gezonde werkomgeving te creëren met uitstekende huisvesting en voorzieningen voor de arbeiders, en tegelijkertijd een winstgevend bedrijf te runnen.
| Type tuinstad: | Fabrieksdorp |
| Land: | United Kingdom |
| Plaats: | Nieuw Lanark |
| Bouwjaren: |
1785 Start construction
|
| Opdrachtgever: | Robert Owen |
| Vervaardiger: |
Robert Owen Robert Owen (14 mei 1771 - 17 november 1858) was een textielfabrikant, filantroop en sociaal hervormer uit Wales, en een grondlegger van het utopisch socialisme en de coöperatieve beweging. Hij streefde naar verbetering van de arbeidsomstandigheden in fabrieken, bevorderde experimentele socialistische gemeenschappen en streefde naar |
| Beschermd stadsgezicht: | Ja |
| Toelichting: | New Lanark staat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. |
| Algemene staat van de tuinstad: | Goede staat |
Algemene beschrijving
De oprichters van de katoenweverij in New Lanark, aan de rivier de Clyde, waren de bankier en ondernemer David Dale uit Glasgow, en Richard Arkwright, de uitvinder en pionier van het industriële katoenspinnen. Hun partnerschap werd na een jaar ontbonden, maar Dale bleef New Lanark nog 15 jaar runnen en zette een filantropische traditie op.
Robert Owen trouwde in 1799 met Dave Dale's dochter Caroline. In hetzelfde jaar ging hij een partnerschap aan om de fabrieken van zijn schoonvader in New Lanark te kopen. Owen zette de filantropische traditie voort. Hij voerde een groot aantal hervormingen door op het gebied van werk, maatschappij en onderwijs, die leidden tot het idee van New Lanark als een 'ideale' gemeenschap en van Owen zelf als socialist. Owen beschreef zijn werk in New Lanark als "het belangrijkste experiment voor het geluk van het menselijk ras dat tot nu toe in enig deel van de wereld is opgezet".
De katoenspinnerij inspireerde gemeenschappen zoals New Harmony in Indiana, VS (geïnitieerd door Owen), en Orbiston bij Glasgow.
Architectuur / Stedenbouw
Omdat Lanark zelf niet voldoende inwoners had om vier grote katoenspinnerijen in een afgelegen deel van het Schotse platteland te bemannen, wist oprichter David Dale dat hij voor huisvesting voor de arbeiders zou moeten zorgen. Naast de katoenspinnerijen werden er verschillende andere industriële gebouwen gebouwd die essentieel waren voor het productieproces, samen met scholen, een kerk, twee (vrijstaande) managerswoningen en woningen voor de arbeiders.
De huizen werden gebouwd volgens een hoge standaard voor die tijd, stevig gebouwd van plaatselijke zandsteen met Schotse leien daken. De huizen werden gebouwd in tenementstijl om zoveel mogelijk accommodatie te creëren op het smalle terrein en elk 'huis' bestond uit één kamer waarin een heel gezin kon wonen. Toen de bevolking van het dorp afnam, werden de huizen uitgebreid tot twee of meer kamers en de kelderruimtes (die berucht waren om hun vochtigheid) werden helemaal niet meer gebruikt.
Niet alle gebouwen hebben het tot op de dag van vandaag overleefd. Sommige, zoals Spinnerij 4, werden door brand verwoest; andere werden weggehaald omdat ze overbodig werden en sommige waren in zo'n slechte staat dat ze eenvoudigweg niet meer gered konden worden.
Bronnen
- Website URL
